İsrail’in Gazze’deki akınlarıyla eş vakitli olarak birinci kez 1960’larda Süveyş Kanalı’na alternatif olarak önerilen Ben Gurion Kanalı Projesi tartışmaların odağı haline geldi. Pekala nedir bu kanal projesi?
İsrail kuşatma altındaki Gazze Şeridi’ne hücumlarını sürdürürken, uzun vakittir tartışılan ve Ben Gurion Kanalı Projesi olarak bilinen projeye dair tartışmalar bir oldukça arttı.
Adını İsrail’in kurucu babası David Ben-Gurion’dan alan ve 1960’ların sonlarında tasarlanan proje, Avrupa ile Asya’yı birbirine bağlayan ana nakliye yolu olan Süveyş Kanalı’na alternatif bir rota açmayı amaçlıyor.
Projenin ardındaki motivasyonu anlamak için Süveyş Kanalı’nı, 1956’daki üçlü saldırıyı ve kanalın kapanmasıyla dünya ticaretinde yaşanabilecek beklenmedik gelişmeleri araştırmak gerekiyor. Tekrar Gazze’de yaşananların bu projeyle bağlantısı de pek çok uzman tarafından lisana getiriliyor.
Şimdi kanalın ismini aldığı David Ben Gurion’dan başlayarak ayrıntılara girelim.
David Ben-Gurion (1886–1973), İsrail’in kurucu önderi olarak bilinen Polonyalı önde gelen bir Siyonist başkandı.
Gurion, Siyonist milislere Filistinlilerin kendi topraklarından kitlesel olarak göç ettirilmesi buyruğunu veren ve dünyanın her yerinden Yahudi göçmenlerin Filistin’e akınını kolaylaştıran büyük bir Siyonist olarak tanınıyordu.
1948’de İsrail’in kuruluşunu ilan eden Ben Gurion, İsrail’in birinci başbakanı oldu.
“Ben Gurion Kanalı” olarak isimlendirilen proje, Akabe Körfezi’nin Akdeniz’e bağlanmasını öngörüyor. Proje birinci defa 1800’lerin ortalarında İngiltere tarafından Hindistan’a alternatif bir rota üzerinden ulaşma fikriyle öne sürüldü.
Ancak periyodun teknolojik kuralları projenin rafa kaldırılmasına neden oldu. Proje Süveyş Kanalı’nın ulusallaştırılmasının akabinde 1963’te ABD tarafından bir kere daha gündeme getirildi. Bu sefer Güney İsrail’de Mısır ve Ürdün’e yakın bir pozisyonda bulunan Necef Çölü boyunca uygulanacak nükleer patlatmalarla deniz düzeyinde bir kanal inşa edilmesi haline dönüştürüldü.
O devirde 575 milyar dolara mal olacağı öngörülen proje Arap devletlerinin çok büyük yansısına neden olacağı niyetiyle tekrar rafa kaldırıldı.
13 Ağustos 2020’de ABD Lideri Donald Trump’ın konut sahipliğinde Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile İsrail ortasında İbrahim Antlaşması (Abraham Accord) olarak da bilinen barış antlaşmasının imzalanması ise projenin yine gündeme gelmesini sağladı.
O periyot 2021’de projeye başlanacağı dahi tez edildi. Fakat şu ana kadar projeye dair rastgele bir somut adım atılmadı.
İsrail projeyi neden önerdi?
1888 yılında periyodun büyük Avrupalı güçleri tarafından imzalanan Memleketler arası İstanbul Mukavelesi, savaş ve barış vakitlerinde tüm gemilere Süveyş Kanalı’ndan özgür geçişi garanti etti.
Ancak 1956 yılında Mısır Devlet Lideri Cemal Abdülnasır’ın Süveyş Kanalı’nı ulusallaştırması, 1948’de İsrail’in kurulması ve Nakba olarak da bilinen Filistinlilerin şiddet yoluyla yerinden edilmesinin akabinde kanala erişim birkaç defa kapatıldı.
Mısır, 1948’den 1950’ye kadar İsrail gemilerinin kanala erişimini engelleyerek Doğu Afrika ve Asya ile ticaret yapma imkanını etkiledi ve Körfez bölgesinden petrol ithal etme imkanını kısıtladı.
Süveyş Kanalı, Süveyş Kanalı’nın denetimini yine ele geçirmek ve Nasır’ı iktidardan uzaklaştırmak isteyen İsrail, İngiltere ve Fransa ortasında kurulan ittifak tarafından 1956’da tüm milletlerarası gemi nakliyatına kapatıldı.
Kanalın kapatılması tıpkı vakitte dünya ticaretinde de değerli ve beklenmedik bir şok yarattı ve global ticareti sekteye uğrattı.
Süveyş Kanalı’na bir alternatif, bilhassa de Batı’nın kilit müttefiki İsrail’in yetkisi altındaki bir alternatif, Süveyş Kanalı ve Tiran Boğazı’nın Mısır tarafından İsrail’e yahut müttefiklerine karşı bir koz olarak kullanılma potansiyelini ortadan kaldıracaktı.
Ekonomik kazançlar
Süveyş Kanalı, Mısır iktisadı açısından kritik değere sahip. Kanaldan geçen gemilerden alınan geçiş fiyatlarından Mısır önemli bir gelir elde ediyor.
2021’de Süveyş Kanalı’ndan yaklaşık 20.649 gemi geçti; bu, 2020’ye nazaran yüzde 10 artış gösterdi. 2022’de ise transit fiyatlarından yıllık gelir 8 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Süveyş Kanalı, 30 Haziran 2023’te sona eren mali yılda yıllık 9,4 milyar dolarlık gelirle yeni bir rekora imza attı.
Kanal Mısır’a yalnızca direkt gelir sağlamıyor. Ülkeye yatırım çekiyor, hizmetlerin ve sanayilerin gelişmesine yol açıyor.
Ben Gurion Kanalı, inşa edilmesi halinde Süveyş Kanalı’na rakip olacak ve Mısır için büyük bir mali tehdit oluşturacak.
Proje hayata geçirilirse 193,3 kilometrelik Süveyş Kanalı’nın neredeyse üçte biri kadar uzun olacak ve onu denetim eden kişi, global petrol, tahıl ve nakliye tedarik yolları üzerinde muazzam bir tesire sahip olacak.
Gazze’de yaşananlar ve Kanal
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun da hayali olan ve Süveyş’e alternatif inşa etmeyi planladığı Ben Gurion Kanalı, Gazze-Aşkelon bölgesinden Kızıldeniz’e uzanıyor.
Haritalarda da görüldüğü üzere Gazze, bölgede yapılması önerilen ikinci büyük kanalın tam ortasında yer alıyor. Üstelik İsrail’in Gazzelileri zorla göç ettirmesi de savaşın hedeflerinden birinin de bu olabileceği tezini güçlendiriyor.
Zira İsrail, Gazze’nin kuzeyini beşerden arındırırken, güneye göç eden insanları da vurmaya başladı. Bu, Gazzelilerin Sina Yarımadası’na sürüleceği tezleriyle birlikte okunduğunda tezler kayda paha oluyor. Bahsin uzmanları İsrail ve ABD’nin uzun yıllardır bu projenin hayata geçirilmesi konusunda fırsat kolladıklarını lisana getiriyor.
Peki, Ben Gurion Kanalı için kurallar oluştu mu? Bölgede yakın gelecekte yaşanacaklar bu sorunun karşılığını verecek.
