ICIJ’in yeni araştırması, AB üyesi Kıbrıs’ın yaptırımlardan kaçan Rus oligarklar için inançlı bir liman olduğunu gösterdi. Evraklara nazaran 67 Rus oligarkın varlığı buradaki offshore sistemi üzerinden yönetiliyor.
Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nun (ICIJ) yeni araştırması “Cyprus Confidential”, Avrupa Birliği (AB) üyesi Kıbrıs’taki finansal hizmet sağlayıcıların Rus oligarkların milyarlarca dolarlık servetlerini yaptırım tehdidinden nasıl kaçırdığını ortaya koydu. Ayrıyeten Kıbrıs’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in yandaşları için kıymetli bir finans ve zımnilik merkezi olarak oynadığı role de ışık tutuyor.
Rus oligarkların ve milyarderlerin yatırımlarını yıllardır (Güney) Kıbrıs üzerinden yapılandırdıkları, ayrıcalıklı bir vergi oranından, intifa hakkı kapalılığından (şirketlerin son intifa hakkı sahiplerine ait bilgiler kamuya açık değildir) ve yakın vakte kadar AB vatandaşı olmayanlara Kıbrıs’ta mülk satın alarak Kıbrıs vatandaşlığı veren bir vatandaşlık programından yararlandıkları aslında bir sır değil.
Ancak Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesinin akabinde Kıbrıslı offshore hizmet sağlayıcılarının bir vakitler göz kamaştıran müşterilerinin yıllar içinde inşa etmelerine yardımcı olduğu servet, Putin rejimini zayıflatmaya çalışan dünyanın dört bir yanındaki hükümetlerin gayesi haline geldi. Ukrayna’ya hücumların başlamasının akabinde birçok Batılı kuruluş ve ülke Kremlin destekçilerine uyguladığı yaptırımları sertleştirdi.
Cyprus Confidential araştırması, ICIJ ve Paper Trail Media tarafından yürütülen ve yedi farklı sızıntıdan gelen 3,6 milyondan fazla evraka dayanan global bir işbirliği.
ICIJ’in sızdırılan kayıtlar üzerinde yaptığı tahlil, 2014’ten bu yana yaptırım uygulanan Rusların sahip olduğu ya da denetim ettiği zımnî yargı alanlarında kayıtlı yaklaşık 800 şirket ve tröst buldu. Bunlar ortasında Rus holdinglerinin ana şirketleri, Severstal ve Evraz üzere Rus holdinglerinin yan kuruluşları, mülk satın almak, yat kiralamak için kullanılan şirketler yahut Modigliani, Magritte üzere saygın ressamların tablolarını elinde tutan tröstler yer alıyor.
Belgeler, Kıbrıslı DJC Accountants, ConnectedSky, Cypcodirect, MeritServus, MeritKapital ve Kallias and Associates firmalarından geldi. Ek kayıtlar, i-Cyprus isimli bir web sitesi aracılığıyla Kıbrıs kurumsal kayıt evraklarını satan Dataset SIA isimli Letonyalı bir şirketten elde edildi. Sızdırılan evraklar üzerinde DW Türkçe’nin de dahil olduğu 67 medya kuruluşundan 270’ten fazla gazeteci yaklaşık sekiz ay boyunca çalıştı.
Sızdırılan kayıtlar 1990’ların ortalarından Nisan 2022’ye kadar uzanıyor. Şirket yapı şemaları, banka hesap müracaatları, KYC (Müşterini Tanı) evrakları, vergi beyan formları, kurumsal kayıt sertifikaları ve e-posta alışverişlerinden oluşan bu kayıtlar, yaptırım uygulanan Rus oligarkların kendilerini, iş ortaklarını ve ailelerini zenginleştirmek ve bu süreçte Putin’in gücünü pekiştirmek için Kıbrıs şirketlerini ve tröstlerini kullanarak yaptıkları yatırımlara ait detaylar sunuyor.
ICIJ tarafından yapılan bir tahlil, Kıbrıs’taki profesyonel hizmet firmalarının son birkaç yıl içinde, Rusya’nın 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesinin akabinde yaptırım uygulanan en az 25 Rus’a ve Ukrayna’daki savaşın başlamasından bu yana yaptırım uygulanan en az 71 Rus’a finansal hizmet sağladığını ortaya koydu.
Yaptırım uygulanan 67 oligark
ICIJ, yaptırım uygulanan bu 96 Rus’tan 67’sinin oligark olduğunu ve bunların birçoklarının Forbes’un 2023 dünya milyarderleri sıralamasında yer aldığını tespit etti.
Oligark terimi, çoklukla sanayi, teknoloji yahut bankacılık alanlarında servet edinmiş ve hükümet içinde bir ölçü nüfuza sahip olan bir küme güçlü Rus için kullanılıyor.
ICIJ, ayrıyeten yaptırım uygulanan Rusların 44’ünün kamu vazifelisi yahut devlete ilişkin bir şirkette konumu ya da denetim payı olan şahısların dahil olduğu siyasi nüfuz sahibi kişi (PEP) kategorisinde olduğunu belirledi.
Cyprus Confidential araştırmasında milyonlarca doküman incelendi Fotoğraf: Ben King/ICIJ
ICIJ’in tahlil ettiği offshore hizmet sağlayıcıları Kıbrıs’ta yerleşik olsalar da hizmet sağladıkları tüm şirketler adada kayıtlı değil.
Kıbrıs merkezli firmalar, müşterilerine ayrıyeten düşük vergi rejimi ve kurumsal sahiplik anonimliği sağlayan, şirket bilgilerine erişimi sınırlayan ve mali hatalara karşı daha hoşgörülü olabilen ülkeler ve bölgeler olan saklı yargı alanlarında kayıtlı şirketlerle ilgili işlerin yürütülmesinde de yardımcı oluyor. Cyprus Confidential sızıntılarının elde edildiği firmalardan biri olan ConnectedSky örneğinde, ICIJ merkezi İngiliz Virgin Adaları, Marshall Adaları, Seyşeller, Hong Kong ve Belize’de bulunan şirketleri tespit etti.
Bir Kıbrıs hükümet sözcüsü ICIJ’in sorularına verdiği karşılıkta, “2013’ten bu yana Kıbrıs’ın ısrarlı eforlar gösterdiğini ve bankacılık dalını istikrara kavuşturmayı başardığını, hem kara para aklamayla uğraş hem de yaptırımların uygulanması konusunda en yeterli yargı alanlarından biri haline geldiğini” söyledi.
Bugün ülkenin “güçlü ve sağlam bir çerçeveye sahip olduğunu ve bankacılık dalının milletlerarası alanda en katı düzenleyici çerçevelerden birini uyguladığını” belirten sözcü, bu görüşün Avrupa Komitesi’nin 2015 tarihli incelemesi, Avrupa Kurulu’nun karapara aklamayla gayret ana müşavere ünitesinin 2022 tarihli incelemesi ve ABD Dışişleri Bakanlığı’nın birkaç değerlendirmesi tarafından da desteklendiğini savundu.
İngiltere, Nisan ayında Kıbrıslı profesyonel finans danışmanı Demetris Ioannides’i yaptırım listesine almıştı. Ioannides, Rusya’nın önde gelen oligarklarından Roman Abramovich’in, Putin’in Ukrayna’yı yasadışı işgalinin akabinde yaptırıma uğramadan evvel, 760 milyon sterlinden fazla mal varlığını gizlemek için kullandığı karanlık offshore yapıların hazırlanmasından sorumlu tutuluyordu.
Cyprus Confidential araştırması, Ioannides’in sahibi olduğu MeritServus’un süreçlerine ışık tutuyor.
ICIJ’in data tahliline nazaran MeritServus, Rus oligarklara ilişkin 100’den fazla Kıbrıs şirketi ve tröstün günlük işlerini yürütüyor. Dokümanlar, şirketin Abramoviç ile alakasının kapsamını da ortaya koyuyor.
Putin rejimine yakınlığı nedeniyle Batılı hükümetler Abramoviç’i Ukrayna’daki savaşın kilit destekçilerinden biri olarak gösteriyor.
57 yaşındaki Abramoviç, 1990’ların sonlarından beri Putin’in yakın etrafının bir üyesiydi. Çelik sanayisi devleri Evraz ve Norilsk Nickel’de pay sahibi olan Rus milyarder, eski bir parlamento üyesi ve 2000’den 2008’e kadar Çukotka bölgesinin valisiydi.
Forbes’ın yayınladığı listeye nazaran 9 milyar dolar serveti olan Abramoviç, kamuoyu tarafından daha çok yat filoları ve 2003’te satın aldığı İngiltere Premier Lig gruplarından Chelsea’nin sahibi olarak biliniyordu. Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesi sonrası Abramoviç, Birleşik Krallık tarafından yaptırıma tabi tutuldu ve klubü satmaya zorlandı.
ICIJ, MeritServus’un hizmet sağladığı, Abramoviç’in sahibi olduğu ya da denetim ettiği 210’dan fazla şirket ve tröst tespit etti. Bu şirketlerden 91’i Britanya Virjin Adaları’nda ve düzinelercesi de Man Adası, Jersey ve Aruba’da kayıtlıydı.
Sızdırılan evraklara nazaran MeritServus, Kıbrıs’ta ise Abramoviç’in sahip olduğu ya da denetim ettiği en az 14 tröstün idaresine yardımcı oldu. Bu iş bazen Ioannides’in mesleğinin başlarında kurduğu, Big Four olarak anılan dünyanın en büyük muhasebe firmalarından biri olan Londra merkezli Deloitte’un Kıbrıs şubesi ile birlikte yürütülüyordu.
Rus oligarklar servetlerini Kıbrıs’a taşıdı Fotoğraf: ICIJ
Cyprus Confidential araştırması, Abramoviç’in, offshore firmaları üzerinden Chelsea kulubü ismine on milyonlarca sterlini bulan ödemeler yaptığını da ortaya çıkardı. Ödemeler 10 yıllık bir periyodu kapsıyor.
Bu bulgular, Chelsea Futbol Kulübü’nün bir vakitler sahibi olan Abramoviç’in kulübün muvaffakiyetini nasıl finanse ettiği konusunda soru işaretleri yaratıyor.
ICIJ ortağı The Guardian’a konuşan dört spor avukatı, bu tip ödemelerin bir kulübün geleceğini riske atabilecek dikkatsiz harcamaları önlemeyi amaçlayan finansal fair play yahut FFP ile ilgili Premier Lig kurallarını ihlal etmiş olabileceğini söyledi. Bu kurallar birebir vakitte finansal dopinge karşı yani Abramoviç üzere zenginlerin kendi paralarını kullanarak haksız rekabete yol açmalarını önlemek hedefiyle yazılmıştı.
The Guardian’a, konuşan avukatlar Cyprus Confidential araştırmasında ortaya çıkan süreçlerin, Chelsea’nin harcama limitlerine dahil edilmesi gereken ödemelerin offshore firmalar tarafından karşılanmış olabileceğini söyledi. Bu da kulübün müsaade verilenden daha fazla harcama yapmış olması manasına gelebilir.
Abramoviç’in temsilcileri ICIJ’in gönderdiği sorulara cevap vermedi.
Cyprus Confidential araştırması, Big Four’dan bir başkası olan Londra merkezli global muhasebe devi PricewaterhouseCoopers yahut PwC’nin Kıbrıs’taki iştirakinin ve ilgili firmalarının Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’e en yakın oligarklardan kimilerinin servetlerinin idaresindeki rolünü de ortaya çıkardı.
ICIJ, PwC’nin son birkaç yıl içinde Rus çelik işvereni Alexey Mordashov’a ilişkin 25 Kıbrıs ve İngiliz Virgin Adaları şirketi de dahil olmak üzere Rus oligarklara ilişkin toplam 38 şirket için denetleme misyonu yaptığını tespit etti.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısına reaksiyon olarak Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık tarafından yaptırım uygulanan çok sayıda Rus oligarktan biri olan Mordashov, Forbes’a nazaran 21 milyar dolarlık net servete sahip
Mordashov’un ana şirketi Severstal, ülkenin en büyük çelik üreticilerinden biriydi ve pek çok alanın yanı sıra Rus ordusuna zırhlı araçlar ve denizaltılar için çelik üretiyordu.
ICIJ’in Pandora Papers araştırması, PwC’nin Mordashov ile irtibatlı bir holding şirketinin Britanya Virjin Adaları’nda ve kapalılık sunan başka yargı alanlarında 65’ten fazla paravan şirket kurmasına ve yönetmesine yardımcı olduğunu göstermişti. Bu offshore şirketlere kayıtlı olan varlıklar ortasında Mordashov’un 213 metrelik yüksek süratli yatı, özel jeti ve tüm dünyayı kapsayan yatırım portföyü de bulunuyordu.
Cyprus Confidential araştırmasına nazaran ise 1 Mart 2022’de, AB’nin Mordashov’a yaptırım uygulamasından bir gün sonra, PwC Kıbrıs ve yakın işbirliği halinde olduğu offshore hizmet sağlayıcı Cypcodirect ortasında “ACİL” ve “LÜTFEN ONAYLAYIN” ibareli yazışmalar yapıldı.
Bu yazışmalar, Alexey Mordashov’un, bir Alman seyahat şirketi olan TUI Group’taki 1,4 milyar dolarlık yatırımını AB’nin Mordashov’un eşi olarak tanımladığı Marina Mordashova’ya devrederek yaptırımlardan kurtulmasına yardımcı olma teklifinin bir kesimiydi. Üç ay sonra, Haziran 2022 başında, Marina Mordashova da ABD ve AB tarafından yaptırıma tabi tutuldu.
Alman hükümeti ve TUI pay döneminin geçersiz olduğunu ilan etti. Kıbrıslı bir maliye bakanlığı yetkilisi Kasım ayında Paper Trail Media’ya yaptığı açıklamada, Kıbrıs hükümetinin de bahisle ilgili cezai soruşturma başlattığını söyledi.
Cyprus Confidential araştırmasında milyonlarca evrak incelendi Fotoğraf: Ben King/ICIJ
Şirket ise yaptığı yazılı açıklamada “PwC, Kıbrıs’ta bu türlü bir cezai soruşturmanın yürütüldüğünden haberdar değildir” dedi.
Cyprus Confidential’ın ifşaatlarına cevaben bir açıklama yapan PwC, firmanın tüm ağında “en yüksek mesleksel standartları” muhafazayı amaçladığını ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali de dahil olmak üzere “değişen koşulları” yansıtmak için bu standartları güncellediğini söyledi.
Mordashov sözcüsü Anastasia Mishanina da yaptığı yazılı açıklamada, “Hisse evresine ait tüm bilgiler ve düzenleyici bildirimler ilgili makamlara metoduna uygun olarak açıklanmış ve yasal olarak gerekli olduğu ölçüde kamuoyuna duyurulmuştur” dedi ve ekledi:
“Uzun mesleği boyunca Sayın Mordashov ya da yönettiği şirketlerden rastgele biri, Avrupa, Rusya ya da diğer rastgele bir yargı alanında rastgele bir maddeyi ihlal etmemiştir.”
PwC evraklarını inceleyen Memleketler arası Şeffaflık Örgütü avukatı Kush Amin’e nazaran ise PwC’nin Mordashov ile çalışması “yüksek riskli şahısların yaptırımların tesirlerinden kaçınmasına yardımcı olma konusunda açık bir isteklilik gösterdiğine” işaret ediyor.
Cyprus Confidential’ın ifşaatlarından biri de Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin hakkında çok satan bir kitap kaleme alan ve ödüllü bir belgesel çeken Almanya’nın tecrübeli gazetecilerinden Hubert Seipel ile ilgili.
Kıbrıslı bir mali hizmet sağlayıcısından sızdırılan dokümanlar, Seipel’in son beş yılda, Kremlin’le yakın münasebetleri olduğu teziyle ABD ve Avrupa’da yaptırım altında olan Rus oligark Alexey Mordashov’a bağlı bir paravan şirketten “sponsorluk” olarak yaklaşık 700 bin dolar almayı kabul ettiğini ortaya koyuyor.
ICIJ ortaklarından Paper Trail Media, Der Spiegel ve ZDF için çalışan Alman muhabirlerin ortaya çıkardığı sponsorluk muahedesi, Mordashov’un çelik şirketi Severstal için çalışan avukat Dmitry Fedotov tanıklığında imzalandı.
Hubert Seipel’in son kitabı “Putin’in Gücü”, muharririni Devlet Lideri’ne “doğrudan, şahsî erişimi olan tek Batılı gazeteci” olarak tanımlıyor. Yayınevinin internet sitesinde yer alan özette “Vladimir Putin’i Hubert Seipel kadar uygun tanıyan neredeyse hiç kimse yok” deniyor.
Gazeteci Seipel, Paper Trail Media’ya verdiği demeçte, Mordashov’un kitaplarına sponsor olduğunu kabul etti lakin çalışmalarının meşruiyetini savundu. Seipel, “Mordashov özel parasıyla projelere sponsor olan bir girişimci” ve “desteği yalnızca kamusal tartışmaya katkıda bulunmayı amaçlayan kitap projeleri içindi” dedi. Belgeselleri ya da televizyon röportajları için üçüncü taraflardan rastgele bir ödeme almadığını söyledi.
