İsfahan’ın en eski ve özel yapılarından, 2012 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan Ulu Cami, bu periyotta Cuma Camii ismiyle da biliniyor.
Büyük Selçuklu Devleti’nin başşehri İsfahan’da inşa ettiği Ulu Cami, farklı mimari yapısı ve yüzlerce yıllık geçmişiyle tarihe tanıklık ediyor.
Selçuklu, Safevi ve Deylemi devletlerine başşehirlik yapan İsfahan, tarihi yerleri ile yerli ve yabancı turistlerin en çok ziyaret ettiği İran kentlerinin başında geliyor.
Yüzlerce yıllık tarihin şahidi olan kentteki mimari yapılar, kendi devirlerinin mimari, ömür ve anlayışını bugüne taşıyor.
İsfahan’da farklı vakit ve devletlerden kalan mimari yapıların büyük çoğunluğu Türk sanat tarihinin da bir kesimi pozisyonunda.
İsfahan’ın en eski ve özel yapılarından, 2012 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınan Selçuklu devri Ulu Cami, cuma namazlarının burada kılınması nedeniyle bu periyotta İsfahan Cuma Camii ismiyle da biliniyor.
“MİMARİNİN AZ BİR ÖRNEĞİ”
Atik Cami olarak da anılan tarihi yapı, mimari özellikleri ile bir nevi yüzlerce yıllık bölge mimarisinin birebir yerde toplanmış ender bir örneğini teşkil ediyor.
İranlı turizm uzmanı Muhammed Cafer Şahsevendi, Selçuklu periyodu şaheseri hakkında, kentteki en eski mescitlerden olması nedeniyle buranın şimdilerde “Atik (Antik) Cami” olarak isimlendirildiğini söyledi.
Caminin Abbasi devrinde kerpiçten yapılan lakin mimari yapısının tam olarak nasıl olduğu belirlenemeyen bir mescidin temelleri üzerine inşa edildiğini aktaran Şahsevendi, bu nedenle kelam konusu yapıyı Selçuklu devri yapıtı olarak değerlendirdiklerini söz etti.
Sultan Melikşah devrinde İsfahan’ın başşehir yapılmasıyla yine imarına başlanan cami, Selçuklulardan Safeviler periyoduna kadar çeşitli eklerle ayrıyeten 19. ve 20 yüzyıllarda geçirdiği onarımlarla bugüne kadar tarihe tanıklığını sürdürüyor.
Kuzey ve güneyde birebir eksen üzerinde yer alan iki tuğla kubbe ve 4 eyvanlı avlusuyla Selçukluların mimari karakterini yansıtan caminin iki kıymetli kitabesi bulunuyor.
Kitabelerden birinde Nizamülmülk’ün başkasında de onun siyasi rakibi olan Tacülmülk’ün ismi bulunuyor. Her iki kitabe de kendi isimlerine yapılan kubbelerde yer alıyor.
Nizamülmülk’ün ismini taşıyan büyük kubbe kıble tarafında yer alırken Tacülmülk’ün ismini taşıyan kubbe ise aksi tarafta bulunuyor.
Caminin ana avlusunun orta kısmına Kaçarlar periyodunda yapılan kare halindeki çeşmeye değinen Şahsevendi, buranın hacca gidenlerin birinci öğrenme yeri olarak kullanıldığını, tavafın rükünlerinin burada öğretildiğini belirtti.
Avlusunda Safevi Sultanı Şah Tehmaseb devrinde yapılan su gerileri ile uzun mühlet Zayenderud Irmağı’ndan mescide su getirilirken şimdilerde ırmağın suyunun kesilmesi nedeniyle arklardan su akmıyor.
Yerden çatıya kadar, mavi, turkuaz ve sarı çinilerin çokça yer aldığı duvarlara işlenen ayetler, caminin estetik görünüşünü eşsiz kılarken avlunun kıble tarafındaki pencerenin etrafına nakşedilen “Allah’u Ekber” lafzı çabucak dikkati çekiyor.
CAMİNİN SÜTUNLARI FARKLI ŞEKLE İMAR EDİLMİŞ
Camiyi özel kılan bir başka özellik de sütunları oluyor. Çatıyı ve kubbeleri ayakta tutan sütunların her sırası faklı biçimde inşa edilmiş. Bölgedeki tarihi yapılarda kullanılan bütün sütun örneklerini burada görmek mümkün.
Zeminin oturması, yaşanan sarsıntılar ve kullanılan materyallerin ömrünün hudutlu olması nedeniyle kimi sütunlar vakte direnemeyerek eğilince Safevi Şahı Tehmaseb devrinde ortalara duvar örülerek ayakta durmaları sağlanmış.
Sütunlardaki cumbaya benzeyen küçük yuvaların 1. Şah İsmail periyodunda yapıldığına işaret eden Şahsevendi, bunlarda yağ ve mum yakılarak ışıklandırmanın sağlandığını söyledi.
Farkı biçimdeki sütunlar, tavandaki tuğlaların değişik dizimi ve nakışların çeşitli olması nedeniyle içinde gezerken birden fazla yer girilmiş hissi veren tarihi yapı, bu özelliğiyle mimaride farklı bir yere sahip.
KUBBENİN ALTINDA SULTAN MELİKŞAH İLE NİZAMÜLMÜLK’ÜN İSİMLERİ YAZILI
Şahsevendi, Nizamülmülk’ün ismini taşıyan büyük kubbede ince personellik yapıldığını belirterek, tezhibin renginin aslen mavi olduğunu vakitle bu rengin solduğunu kimi kısımlarının de sıvandığını aktardı.
Kubbenin çabucak altındaki 900 yıllık Selçuklu mihrabının önüne Safeviler devrinde çini bir mihrap yapılmış, duvarların yerden iki metrelik kısmı ise mermer ile kaplanmış durumda.
Kubbe çemberinin hem altına kufi çizgiyle Sultan Melikşah ile Nizamülmülk’ün isminin yazıldığı görülürken kubbenin kemerine İsra müddetinden ayetler nakşedilmiş.
Caminin süslemelerinde kullanılan kufi, sülüs, nestalik, Arap mimari ve Fars mimari sınırları estetik imgeyi bir adım ileri taşıyor.
OLCAYTU MİHRABI
Ziyaretçilerin en çok ilgi gösterdiği bir başka kısım ise 1310’da İlhanlı Hanı Olcaytu tarafından batı eyvanına konulan büyük mihrap oluyor.
“Olcaytu mihrabı” ya da “İlhanlı mihrabı” olarak bilinen ince işçilikle yapılan mihrabda mavi ve yeşil renklerinden istifade edilmiş ancak renkleri artık silik tonlara dönüşmüş.
Mihrabın çabucak yanındaki ahşap minber de mihrap ile uyumlu nakışlara sahip. Minbere işlenen yazıda ise bunun Ulu Cami’ye ilişkin olduğu diğer bir mescitte kullanılamayacağı belirtiliyor.
